Forensische scherpte

We werken in een unieke werkomgeving waarin collega’s regelmatig met ethische dilemma’s geconfronteerd worden en met agressie van patiënten. Maar ook met wantrouwen vanuit de maatschappij. Onze professionals hebben een duale positie. Zij zijn verantwoordelijk voor de controle over de patiënt en bewaken tevens zijn veiligheid, zorg en herstel.

In de Nederlandse forensische zorg wordt de term “forensische scherpte” sinds 2012 in toenemende mate, en sinds 2016-2017 veelvuldig gebruikt om een belangrijke competentie aan te duiden die forensische professionals in hun werk nodig zouden hebben. Sinds de jaren 2010, maar vooral sinds 2017 (en sinds de zaak Michael P.), is het gebruik van de term ‘forensische scherpte’ in Nederland wijdverbreid, onder meer in vacatureteksten, interviews met zorgprofessionals (bijvoorbeeld Weeda, 2019), officiële rapporten van Inspectiediensten (Inspectie Justitie en Veiligheid, 2018; 2019; 2020) en andere (semi-)overheidsinstanties (Onderzoeksraad voor de Veiligheid, 2019) en vooral in de dagelijkse praktijk onder professionals. Ondanks het wijdverbreide gebruik was de term niet eenduidige gedefinieerd. Er waren bijna net zoveel beschrijvingen van wat ‘forensische scherpte’ inhoudt als dat de term wordt gebruikt, en deze beschrijvingen vertonen onderlinge verschillen. Bij de Rooyse Wissel is (promotie)-onderzoek gedaan naar forensische scherpte met als doel om meer wetenschappelijke eenduidigheid rondom dit begrip te creëren én de kennis en kunde bij professionals hierover te vergroten.

Maartje Clercx heeft onder leiding van prof. Robert Didden, en voorheen ook onder leiding van de inmiddels overleden prof. Henk Nijman (beide verbonden aan Radboud Universiteit Nijmegen) en dr. Marije Keulen-de Vos promotieonderzoek gedaan naar forensische scherpte. De doelstellingen van dit onderzoek waren:

Uit de eerste studie komt de volgende definitie van forensische scherpte naar voren:

Forensische scherpte is bewustzijn van de patiënt, van zijn of haar stoornis en de forensische setting. Het is het kunnen herkennen van zelfs subtiele signalen van mogelijke escalatie, het eigen onderbuikgevoel, de capaciteit om hierover met collega’s te communiceren, de bereidheid om te handelen wanneer nodig, en de realisatie dat dit in zichzelf ook een effect op de patiënt kan hebben (Clercx et al., 2020).

Maartje Clercx promoveerde op 11 september 2023 op haar proefschrift “Connecting the Dots: Forensic Vigilance as a Core Competency of Forensic Mental Healthcare Professionals”. Bekijk haar volledig proefschrift hier.

Lopend onderzoek

Op basis van deze eerste inzichten uit het promotieonderzoek zal de onderzoekslijn over forensische scherpte de komende jaren worden voortgezet en uitgediept. Dit gebeurt op basis van drie pijlers:

(1) Forensische scherpte in specifieke doelgroepen en in een specifieke context

Binnen de forensische sector zijn veel verschillende patiëntengroepen te onderscheiden en bestaan ook veel verschillende deelsectoren. Hoewel de basis definitie van forensische scherpte en het ontwikkelde model (waarschijnlijk) toepasbaar zijn doorheen de gehele forensische ggz, is het voor de klinische toepassing van het begrip wel raadzaam om meer inzicht te krijgen in specifieke aandachtspunten die horen bij de doelgroepen of specifieke sectoren. Hierbij kan worden gedacht aan een verscheidenheid aan doelgroepen: patiënten met LVB problematiek, met persoonlijkheidsstoornissen, met psychotische kwetsbaarheid, met ASS, etc. Ook bij verschillende sectoren kan inzicht worden verkregen in de praktische invulling van het begrip: RIBW/MO sector, ambulante forensische behandeling en begeleiding, reclassering, etc.

(2) Forensische scherpte en incidenten

Forensische scherpte lijkt een belangrijke rol te hebben bij (het voorkomen van) incidenten. Deze onderzoekspijler richt zich op het uitdiepen van inzichten in deze relatie. Daarbij zal aandacht worden besteed aan een op het in het promotieonderzoek ontwikkelde model gestandaardiseerde scoringsmethode. Deze beoogde methode kan gebruikt worden tijdens SIRE onderzoeken om een eventueel gebrek aan forensische scherpte concreter te maken; aan welke aspecten heeft het specifiek ontbroken. Hierdoor kunnen aanbevelingen resulterend uit dergelijke onderzoeken mogelijk specifieker worden opgesteld. Verder zal er binnen deze pijler aandacht worden besteed aan de relatie tussen forensische scherpte en incidenten over de tijd, en aan wetenschappelijke effecten van een training in forensische scherpte op de mate van forensische scherpte in teams en incidenten die plaatsvinden.

(3) De forensische professional

Tenslotte is de kennis van welke factoren bijdragen, of juist niet, aan forensische scherpte ook nog volop in ontwikkeling. Binnen deze onderzoekspijler zal meer inzicht worden verzameld over mogelijke relaties met forensische scherpte. Zo wordt er actueel data verzameld over de rol van selectieve aandacht in forensische scherpte, en kan bijvoorbeeld de rol van opleidingsniveau of specifieke kennis kunnen worden onderzoek.

Echter is er binnen deze onderzoekspijler ook ruimte om breder te kijken naar de forensische professional. Wetenschappelijke inzichten uit zowel de literatuur als het promotieonderzoek forensische scherpte tonen aan dat deze professional een bijzondere rol heeft in de ggz sector. Verder onderzoek zal ook worden ingericht om dit specialisme vanuit diverse facetten verder in kaart te kunnen brengen, zowel qua “strengths” als qua “uitdagingen”.

Op basis van voortschrijdend inzicht zal ook de training voortdurend met de meest recente kennis worden aangevuld en aangepast.

Producten over forensische scherpte

Model

Op basis van de in het promotieonderzoek opgedane kennis is er een model van forensische scherpte ontwikkeld.

Tijdschrift

In het tijdschrift “Op het scherpst van de snede” vind je enkele bevindingen uit het promotieonderzoek en interviews met professionals uit de praktijk. Klik hier voor de digitale versie en neem contact op om papieren tijdschriften te bestellen (tegen kostprijs).

TedTalk

Op basis van de onderzoeksresultaten zijn er twee korte TedTalks gemaakt. De eerste TedTalk over de geschiedenis en definitie van forensische scherpte is hier te bekijken. In de tweede TedTalk vertelt Maartje meer over het door haar ontwikkelde model.

Lezing

Is er na de TedTalk behoefte aan meer inhoudelijke informatie? Maartje geeft regelmatig webinars of lezingen, informeer hier naar de mogelijkheden.

Training

Ook is er, door Maartje Clercx en Joyce Brenkman, een training forensische scherpte voor professionals ontwikkeld. In de training komt de theoretische grondslag aan de orde, maar is ook veel aandacht voor praktische oefeningen om bewustzijn voor (elementen van) forensische scherpte te vergroten. Het is niet zo dat als je deze training volgt je forensisch scherp bent. Wel is de training bedoeld om bewustzijn te vergroten en aandacht te creëren voor belangrijke aspecten van forensische scherpte en hoe je daar als professional aan kunt werken.

De training moet eerst goed doorontwikkeld worden, daarom wordt deze eerst aan medewerkers van de Rooyse Wissel aangeboden. Natuurlijk komt deze ook voor het veld beschikbaar, echter door beperkte beschikbaarheid van trainers en het opleiden van meer trainers gaat hier enige tijd overheen. Deze training is vanaf Q2 2024 door andere instellingen te boeken. Klik hier om te informeren naar de mogelijkheden voor de training.

Maartje Clercx heeft samen met Petra Schaftenaar de module “Forensische scherpte” in de Forensische Leerlijn van GGZ Ecademy en het EFP samengesteld. Klik hier voor deze gratis module.

Publicaties

Clercx, M., Keulen-de Vos, M.E., Nijman, H.W., Didden, R., & Nijman, H. (2020). What is so special about forensic psychiatric professionals? Towards a definition of forensic vigilance in forensic psychiatry. Journal of Forensic Psychology Research and Practice, 21(3), 195-213.

Clercx, M., Didden, R., Craig, L.A. & Keulen-de Vos, M. (2023). Forensic vigilance in forensic professionals: development, reliability and factor structure of the forensic vigilance estimate. The Journal of Forensic Practice, 25(1), 22-33. https://doi.org/10.1108/JFP-07-2022-0034

Clercx, M., Keulen-de Vos, M., Craig, L.A. & Didden, R. (2023). Relationship between forensic vigilance and personality traits, work experience, burnout symptoms, workplace stress and satisfaction in forensic mental healthcare professionals. The Journal of Forensic Practice, 25(1), 57-77. https://doi.org/10.1108/JFP-07-2022-0035

Wij maken gebruik van cookies. Daarmee analyseren we het gebruik van de website en verbeteren we het gebruiksgemak.

Details